Mevsimler ve İklim 

1- Mevsimlerin Oluşumu

Dünyanın iki türlü dönme hareketi olduğunu önceki yıllarda öğrenmiştiniz. Dünya hem kendi etrafında hem de güneşin etrafında dönüyor. Kendi etrafında dönmesi sonucunda gece-gündüz olayı gerçekleşiyor. Güneşin etrafında dönmesi sonucunda da mevsimler oluşuyor.

Dünya, Güneş'in etrafında dönerken, yılın belirli bölümlerinde Güneş ışınlarının dünyaya düşme açıları değişir. Bunun nedeni, dünya eğik bir eksende dönmesidir. Dünya, 23˚27’ (23 derece 27 dakika)'lık bir açıyla döndüğü için Güneş ışınları her yere aynı açıyla düşmüyor. Dünyanın farklı noktalarında farklı sıcaklıklar oluşur. Bu farklı sıcaklıklar da mevsimler olarak adlandırılıyor.

Dünya'nın eğik bir açıyla dönmesi sonucunda Güneş ışınları bazı bölgelere dik, bazı bölgelere de eğik açıyla düşer. Dik açıyla düşen yerlerde sıcaklıklar yüksektir. Eğik açıyla düştüğü yerlerde sıcaklıklar düşüktür. Bölgeler arasındaki mevsimlerin geçişlerini gösteren 21 Aralık, 21 Mart, 21 Haziran 23 Eylül gibi geçiş tarihleri ortaya çıkıyor.

21 Aralık; Bu tarihten itibaren Güney Yarımkürede yaz, Kuzey yarımkürede kış mevsimi yaşanmaya başlar. Güney yarımkürede en uzun gündüz, Kuzey yarımkürede en uzun gece yaşanır.

21 Mart; Kuzey yarımkürede İlkbahar, Güney yarımkürede Sonbahar başlangıcıdır. Bu tarihte her iki yarımkürede de gece-gündüz saatleri eşittir.

21 Haziran; Bu tarihten itibaren Güney Yarımkürede kış, Kuzey yarımkürede yaz mevsimi yaşanmaya başlar. Güney yarımkürede en uzun gece, Kuzey yarımkürede en kısa gece yaşanır.

23 Eylül; Kuzey yarımkürede Sonbahar, Güney yarımkürede İlkbahar başlangıcıdır. Bu tarihte her iki yarımkürede de gece-gündüz saatleri eşittir.

Güneş ışınları kutup bölgelerine hiç bir zaman dik açıyla düşmez. Bu nedenle kutup bölgelerinde sıcaklık sürekli düşüktür.

2-İklim ve Hava Hareketleri

a) Hava Olayları; Geçmiş yıllarda dünyanın gözlemlenebilir katmanlarının hava, su ve yer katmanları olduğunu öğrenmiştiniz. Dünyayı saran hava tabakasına atmosfer denir. içeriğinde; oksijen, azot, su buharı, karbondioksit gibi gazlar bulunuyor. Atmosfer, Güneş'in zararlı ışınlarını süzme, canlıların nefes almasını sağlamasının yanı sıra hava olaylarının gerçekleşmesini de sağlıyor. Atmosferde oluşan değişimler hava olayları olarak adlandırılıyor.

Atmosferde oluşan yağış, rüzgar, nem gibi olaylar hava olaylarını oluşturuyor. Hava olaylarını inceleyen, araştıran bilime meteoroloji deniyor.

b) Basınç Alanları; Atmosferde sıcaklık farkından dolayı alçak ve yüksek basınç alanları oluşuyor.
Alçak basınç alanı; Hava sıcaklığının arttığı yerlerde oluşuyor. Çevresine göre basınç düşüktür. Gökyüzü kapalı ve bulutludur. Yağış olması ihtimali yüksektir.
Yüksek basınç alanı; Hava sıcaklığının azaldığı yerlerde oluşuyor. Çevresine göre basınç yüksektir. Hava açıktır. Yağış görülme ihtimali düşüktür.

c) Rüzgar Oluşumu; Hava sürekli hareket halindedir. Isınma ve soğumaya bağlı olarak basınç farklılıkları sonucu yatay şekilde gelişen hava olayına rüzgar denir. Yüksek basınç, alçak basınca doğru hareket ettiğinde rüzgar oluşuyor.

d) Yağışlar; Yeryüzüne yakın alanlarda kırağı, çiy; gökyüzüne yakın yerlerde yağmur, kar, dolu olayları gerçekleşir.
Kırağı; Havadaki su buharının toprağa yakın yerlerde donarak kristal hale gelmesidir.
Çiy; Yeryüzüne yakın su buharının soğuk nesneler üzerinde yoğunlaşması sonucunda oluşan su damlacıklarına denir.
Yağmur; Atmosferdeki su buharının yoğunlaşarak sıvı halde yeryüzüne düşmesidir.
Kar; Atmosferdeki su buharının yoğunlaşarak buz kristalleri halinde yeryüzüne düşmesidir.
Dolu; Isınarak gökyüzüne yükselen su buharı, soğuk hava katmanına rastladığında donarak, buz kütlesi halinde yeryüzüne tekrar düşmesine denir.

Hava Olaylarını Bilmenin Günlük Yaşama Etkileri

Meteoroloji bilimi hava tahmini sayesinde günlük yaşamın ve işlerin planlanmasına yardımcı oluyor. İnşaat sektörü, çiftçiler, denizciler, deniz ve hava ulaşımı gibi sektörler hava durumuna göre işlerini planlıyorlar. İnsanlar hava durumuna göre yakacaklarını, besinlerini, kıyafetlerini ayarlıyorlar.

e) İklim; Dünyanın herhangi bir bölgesinde uzun yıllar boyunca gözlemlenen tüm hava olaylarının ortalamasına denir. Küresel, çöl, savan, kutup iklimleri bunlara örnektir. Ülkemizde ise Karadeniz, Akdeniz ve Karasal olmak üzere üç iklim tipi görülüyor.

Klimatoloji (iklim bilimi); İklimlerin yayılışlarını, insanlar üzerindeki etkilerini, neden-sonuç ilişkisi altında inceleyen bilim dalıdır. Bu dalda görev yapan bilim insanına klimatolog denir.